Clubzaken

Jacopo Bassano's Laatste Avondmaal uit 1542 is een meesterwerk van de 16de-eeuwse Italiaanse schilderkunst: vissers die blootsvoets zijn op het moment dat Jezus vraagt ​​wie de verrader is. Het schilderij is geïnspireerd door Leonardo 's bekende en vergelijkbare werk (klik om te vergroten).

Aanstaande vrijdag 29 maart 2013: weer eens "clubzaken".

Uitnodiging Lustrum Rotary Heerlen (2): uitnodigingskaart

Dit is de schitterende uitnodigingskaart van Rotaryclub Heerlen. De kaart is ontworpen door de collega's van Marthin Flokstra van de mediagroep van Schrijen-Lippertz. Rotaryclub Heerlen bestaat dit jaar 60 jaar. Zij organiseert op vrijdagmiddag 26 april in Parkstad Limburg Theaters te Heerlen een symposium over ‘60 jaar veranderen’. Op de website (klik hier) staat alles over het programma en de sprekers. Via de website is online aanmelding mogelijk, en via de kaart gaat het gewoon per postduif. Zie het eerdere bericht hier.

Kerkje van Wahlwiller (4): van ramptoerisme naar kunsttoerisme

De sobere dwarsbeuk van het kerkje van Wahlwiller in de bijzondere, bijna lichtgevende kleuren van Aad de Haas met verwarming onder de banken. Een dubbel genot om eens een keer naar een kerk te gaan. Het kerkje van Wahlwiller was lang verwaarloosd. Aad de Haas' schilderingen dreigden verloren te gaan. De kerk overwoog om alles met de witkwast te lijf te gaan en het 'gedoezel' van Aad de Haas met witkalk te bedekken. Mogelijk zou de rust weerkeren in het witte kerkje en zou de dwarsbeuk er weer uitzien als de bekende dertien in een dozijn  (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Dwarsbeuk van Wahlwiller (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Na drie jaar van kritiek droeg Aad de Haas op Goede Vrijdag in 1949 zijn kruiswegstaties uit de kerk, geholpen door de pastoor. De staties werden ondergebracht in Kasteel Neubourg waar Aad de Haas een atelier had. Door de Stichting Limburgs Kunstbezit werden ze volgens onze gids Ruud Direcks voor duizend gulden gekocht en bewaard in het depot van het Bonnefantenmuseum te Maastricht. Na 31 jaar werden ze teruggeplaatst in het kerkje van Wahlwiller. Weer zestien jaar later in 1996, toen de sorrycultuur een aanvang nam, betuigde de bisschop spijt over het leed dat de inmiddels lang overleden Aad de Haas was aangedaan. Jaarlijks bezoeken nu duizenden mensen het kerkje. In de jaren na de oorlog was het kerkje een plek voor ramptoerisme. Nu voor kunsttoerisme.

Plafond van de dwarsbeuk van Wahlwiller (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Vele jaren later mocht Aad de Haas de kapel van het Sint Jozefziekenhuis in Heerlen beschilderen, ondanks tegenwerking van kerkelijke zijde.Volgens de geschiedenis leek er aanvankelijk geen vuiltje aan de lucht. Maar iedere keer moesten zijn ontwerpen gecontroleerd worden. Het verhaal gaat dat een Tweede-Kamerlid het project saboteerde. Aad de Haas wilde de affaire openbaar maken. Daarna werd hij met rust gelaten.  

Als de kleuren van Aad de Haas een beetje wegvallen, zoals op deze foto, dan is goed te zien dat Wahlwiller een gewoon kerkje lijkt en alleen bijzonder is door zijn ouderdom en de sporen die van die ouderdom zijn terug te vinden (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Aad de Haas begon in 1957 en voegt vier staties toe aan de kruisweg in het Sint Jozefziekenhuis. Hij schildert de kruisweg direct met olieverf op de muur. De kapel gaat elf jaar later tegen de vlakte.  Een aannemer die bewonderaar is van Aad de Haas, zaagt de achttien staties uit de muur en slaat ze ergens op. Er treedt een periode van verwaarlozing in. Die ellende werd Aad de Haas niet bespaard. Als een kunstenaar moet lijden, dan kan je van Aad de Haas niet ontkennen dat hij een kunstenaar is. Veertien van zijn staties zijn na restauratie bevestigd aan de muren van het stadhuis van Landgraaf. Een is aangebracht in de kapel van het Medisch Centrum Atrium en een andere in het Eijkhagencollege in Landgraaf. Twee staties zijn waarschijnlijk verloren gegaan...

Kerkje van Wahlwiller (3): de kruisweg van Aad de Haas

Klik om te vergroten

Of Aad de Haas (1920-1972) ooit tot rust is gekomen, zoals het artikel schrijft, lijkt mij weinig geloofwaardig, want hoewel hij de publiciteit schuwde, bleef Aad de Haas een publiek figuur die nooit het stigma en de commotie van Wahlwiller kwijt raakte. Hij bleef een eenzame maar maatschappelijk betrokken figuur. Een kleine groep mensen hield deze kunstenaar en zijn gezin overeind. Hij betaalde de dokter en schuldeisers met schilderijen. Hij was een Rotterdammer die tijdens de oorlog onderdook in Limburg en uit noodzaak daar bleef. Ik denk: een Limburger tegen wil en dank. Volgens zijn kinderen was hij gelukkig als hij Rotterdam bezocht. Of hij het geluk en de rust heeft gevonden in Schaesberg betwijfel ik.  

Karakteristiek schilderij uit de eerste periode van Aad de Haas. In zijn latere jaren ging Aad de Haas anders schilderen: meer figuratief-expressionistisch. In de oorlog werd zijn werk als ontaard ('entartet') bestempeld. De kunstenaar moest de gevangenis in. Door zijn religieuze opvoeding en levensovertuiging bleef zijn werk een religieuze achtergrond houden. Dit religieuze gaf tegelijk problemen met de kerk. Dat kwam door zijn manier van schilderen. Het religieuze heeft waarschijnlijk ook een bredere erkenning belemmerd, want hij staat niet in de canon van de Nederlandse Beeldende Kunst (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Aad de Haas (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Aad de Haas' "Magnificat", een schilderij dat zich bevindt in het Limburgs Museum te Venlo. Aad de Haas maakte dit schilderij in 1948 op Kasteel Neubourg in Gulpen waar hij zijn atelier had. Hij signeerde het schilderij linksonder met zijn beeldmerk: een vluchtend haasje. Het schilderij raakte in het atelier beschadigd toen Aad de Haas op een rat schoot en de kogel dwars door het werk ging. Het gat werd gerepareerd. Net zoals bij de kruiswegstaties zijn de zachte kleuren in lagen over elkaar heen geschilderd. Aad de Haas ontwikkelt deze wat liefelijke stijl in zijn eerste jaren, als was hij een illustrator van jeugdboeken uit de jaren vijftig. (Foto ontleend aan www.limburgsmuseum.nl.)

De figuren in de kruiswegstaties zijn goed te herkennen in zijn eerste schilderijen. Die figuurtjes op de kruiswegstaties zijn net zo vervreemdend als de figuurtjes op de paarse schilderijen. Ze hebben onmenselijke hoofden. Ze hebben soms iets angstaanjagends. 

Muurschildering van Aad de Haas in het kerkje van Wahlwiller, voorstellend de heilige Franciscus. Ik weet niet wat de reden is dat Aad de Haas op de muur juist Franciscus schilderde. Hij heeft maar twee heiligen op de muren van het kerkje aangebracht. Franciscus schijnt het voorbeeld te zijn van nederigheid met veel aandacht voor de armen. De nieuwe paus heeft gekozen voor de naam van Franciscus. Toen hij nog in Latijns-Amerika woonde maakte de nieuwe paus gebruik van openbaar vervoer en kookte zijn eigen potje. Aldus het verhaal in de media. Hij is ook een jezuïet. Ik weet niet beter dan dat jezuïeten van oudsher de reputatie hebben om gehoorzaamheid zo te praktiseren dat hun geloofsijver hen in conflict bracht met allerlei stromingen en ideeën. Volgens Van Dale betekent een jezuïetenmoraal een zedenleer of moraal met dubbelzinnige formuleringen en vol spitsvondigheden. Figuurlijk is een jezuïet iemand met geheime bedoelingen, een intrigant. Men spreekt ook wel van een jezuïetenstreek. Hoe zou Aad de Haas zo'n naamsverandering in de tijd dat hij in conflict was met de kerk hebben bezien? Als een jezuïetenstreek? Ik denk het niet: erg polemisch was Aad de Haas niet (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Gids Ruud Direcks in afwachting (17 maart 2013) van de overige leden van de Rotaryclub Heerlen. Links boven is nog net het onderste deel te zien van de muurschildering van de heilige Franciscus, de naam van de nieuwe paus. Op de achtergrond het altaar (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Voor zijn schilderingen in de kerk van Wahlwiller maakte De Haas nooit ontwerpen of voorstudies. Hij bepaalde ter plaatse de kleuren. Hij liet zich leiden door zijn stemming van de dag. Hij mengde rose en violet of rood met wit. Het is allemaal met de tamponkwast geschilderd. Het tamponeerwerk doet ijle wolken van in elkaar opgaande kleuren ontstaan. Tamponneerkwasten zijn ronde, stugge penselen met stompe punten die worden gebruikt om te stippelen of sjabloneren. Tamponeren is natte verf met de kwast bekloppen: vooral voor het verkrijgen van speciale effecten, waarbij je met meerdere kleuren in een wisselende dekking van de verf werkt. Daardoor ontstaan die karakteristieke wolkjes van in elkaar opgaande kleuren.

De eerste statie is het verraad van Judas. Links staat Judas. Deze eerste statie zou niet geaccepteerd zijn door de kerk. Op de site (klik hier) van het kerkbestuur van Wahlwiller staat dit: 'Aad de Haas, die in de oorlog bij het verzet was, heeft verraad meegemaakt zodat hij zei: "Als je door een van je vrienden verraden en overgeleverd wordt, raakt je dit recht in je hart". Dus hier begint het lijden van Jezus. Er gebeurt iets onrechtvaardigs, daarom laten de bomen de kruin hangen. Om het kwade in Judas weer te geven, wordt hij geschilderd met een dierenhoofd. Aad de Haas schilderde immers het gevoelde lichaam, niet het lichaam dat men ziet. Jezus staat rechtop. Hij is degene zonder zonden.' (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Jezus begint aan zijn lijdensweg. Links heeft een vrouw een paraplu. Op meerdere staties staat een hondje afgebeeld als symbool van trouw. (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten). 

Zijn schilderijen, tekeningen en litho's waren vrijwel zonder uitzondering mikpunt van kritiek. Hijzelf en zijn vrijheid werden er sterk door belemmerd. Voor de kruiswegstatie van het kerkje schilderde Aad de Haas twee staties meer. De extra staties zijn de eerste statie (het verraad van Judas) en de laatste is de opstanding. 

Aflegging van het kruis. Zijn bijzondere manier van uitbeelden zorgde voor veel kritiek van de dorpelingen zelf. De bevolking die bestond uit boeren, arbeiders en mijnwerkers was geshockeerd. Conservatieve critici droegen in grote mate bij tot het ontstaan van een rel die verder ging dan het kerkdorpje en landelijke proporties kreeg. 'De Haas schildert scheve koppen. Het is verwrongen, verwerpelijk en afgrijselijk' (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Zijn kruisweg was van 1946. Door de journalist Albert Kuyle werd deze als ontaarde kunst bestempeld, zonder dat woord te gebruiken. Maar de associatie is duidelijk: 'entartet'. Hij zei dat het geschilder van Aad de Haas niet toelaatbaar was. Albert Kuyle baseerde zich op zwart-wit foto's. Bisschop Lemmens liet de kruisweg van Aad de Haas in 1949 uit de kerk verwijderen. Verschillende critici van Aad de Haas hadden in de oorlog partij gekozen voor de Nationaal-Socialisten en veroorzaakten na de oorlog een enorme hetze tegen Aad de Haas.

Met een doek het zweet afdeppen. In die periode liet Aad de Haas flink wat zweetdruppeltjes. Maar de man ging door. Hij werkte dag en nacht. Tot zijn dood in 1972. Hij kon niet anders. De pastoor van Wahlwiller weifelde, wilde uiteindelijk van het geschilder af en liet achter de rug van de schilder om een enquête onder de parochianen houden. De Haas was woedend. Hij smaalde: 'Komen er nu ook enquêtes over Gregoriaanse muziek om die te vervangen door operamuziek en om de miswijn te vervangen door een likeurtje?' De koppen die hij schilderde moesten blijven. Ze mochten alles van hem afpakken, behalve zijn vrouw en zijn werk. Hij was een dwarse figuur. Zijn vader dwong hem om na zijn Mulo-diploma bij de gemeente Rotterdam te gaan werken. Na drie weken werd hij ontslagen, omdat hij een stoel op het hoofd van zijn chef liet neerdalen. Toen mocht hij naar de kunstacademie, waar hij zijn vrouw ontmoette die zijn muze werd en zich voor hem opofferde (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Hoewel de plaatselijke bevolking en die van Limburg even geshockeerd waren, wordt het ontstaan van een rel toegeschreven aan Albert Kuyle. De gids Ruud Direcks ging even in op de figuur Albert Kuyle. Deze was voor en in de oorlog lid van nationaal-socialistische groeperingen en was een vereerder van Hitler. Na de oorlog werd hij veroordeeld. Dat nam niet weg dat hij onder pseudoniem bleef publiceren in bijvoorbeeld het Limburgs Dagblad en De Linie. Zelf had hij de afbeeldingen in de kerk nooit bekeken, maar vond ze onnozel, onmachtig, hinderlijk en ontoelaatbaar. Hij insinueerde het aartsbisdom dat de kerk deze kunst moest verbieden. 

Ophanging aan het kruis (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

'Verbieden', dat was in de oorlog door de bezetter al gebeurd. Het werk van Aad de Haas werd door Albert Kuyle in strijd genoemd met alle bestaande en denkbare kerkelijke bepalingen. Het verzet was echter breder. De Haas' 'gedoezel' leidde kort na de oorlog dus opnieuw tot een veroordeling wegens ontaarde kunst, maar nu was deze veroordeling niet door de nazi's maar door de roomse kerk, aangezet of ondersteund door kunstcritici als Albert Kuyle, door veel gelezen bladen als het Limburgs Dagblad en De Linie, maar ook door velen uit de parochie en uit het Limburgse volksdeel.

De bevlogen gids Ruud Direcks op 17 maart 2013 tijdens de rondleiding van Rotaryclub Heerlen in het kerkje van Wahlwiller met achter hem twee kruiswegstaties van Aad de Haas. Ruud Direcks vertelde dat Aad de Haas een boekje met meditaties over het lijden van Jezus had geïllustreerd met linosnedes. Albert Kuyle schreef in de krant dat de kerk dit boekje moest verbieden. De kerk stuurde het boekje naar het Vaticaan, waar toentertijd kardinaal Ottaviani de scepter zwaaide. Kennelijk werden de stukken van Albert Kuyle door het Vaticaan bijgehouden en hadden invloed. (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten). 

In de encycliek Mediator Dei werden door de paus werken als die van De Haas 'misvormingen en verkrachtingen van de gezonde kunst' genoemd, 'menigmaal flagrant in strijd met de christelijke betamelijkheid, zedigheid en vroomheid', zo heb ik van Google geplukt. Na de oorlog werd Albert Kuyle voor zijn pro-Duitse en antisemitische publicaties uit de oorlog ter verantwoording geroepen. Hij bleef onder pseudoniem doorschrijven. In 1950 kreeg hij één jaar voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaar. De ontzetting van rechten werd bepaald op tien jaar. Bepaalde bladen bleven hem de ruimte geven om te publiceren. 

Het kruis valt over Jezus heen. Aad de Haas schilderde zijn leven. Leven en werk vielen bij hem samen. Zijn kruiswegstaties waren in bepaalde opzichten zijn eigen kruiswegen: verraad, lijden en een triomfantelijke herleving, dit laatste helaas na zijn vroege dood in 1972. (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten). 

Aad de Haas stierf jong (51 jaar), arm en ik denk ook wel miskend. Zijn vrouw en kinderen hebben na zijn overlijden nog een tijdje in een verlaten schoolgebouw in Schaesberg gehuisd. In het Raadhuis van Landgraaf hangen kruiswegstaties van hem. Die werden op het nippertje gered toen de kapel van het Sint-Jozefziekenhuis aan de Putgraaf in Heerlen onder de slopershamer ging. Ze werden er tamelijk ruw uitgehakt. Nu hangen ze verweesd in het raadhuis van Landgraaf. 

Het kerkje van Wahlwiller (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten). 

Volgens mij is Aad de Haas ook miskend, want in de Canon van de Nederlandse Beeldende Kunst is hij niet opgenomen (maart 2013), mogelijk omdat veel van zijn werk te religieus was of een religieuze ondergrond had, terwijl een belangrijk deel van de katholieke kerk hem, ondanks die religiositeit, in die beginjaren van zijn loopbaan verguisde. Aad de Haas bleef gebukt onder de gevolgen van deze hetze en ook onder het besef dat een kunstenaar die zich verzet, enkele jaren na de oorlog straffeloos vervolgd kan worden door anderen die collaboreerden. Een kunstenaar moet vrij zijn en vrij kunnen zijn.

Het kerkje van Wahlwiller (2): uniek en geriefelijk

In afwachting van de rondleiding in het prachtige kerkje van Wahlwiller koesterde de delegatie van Rotaryclub Heerlen zich in een comfortabele temperatuur. Het kerkje heeft vloerverwarming! De meeste delegatieleden hebben dat thuis niet eens. Dus dat is geriefelijk kerkbezoek. Te danken aan Aad de Haas, die het 's winters in zijn bouwvallige kasteel, waar hij gratis met zijn kinderrijke gezin woonde, behoorlijk koud had (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten). 

De kerkbanken zijn hard maar eronder zit verwarming. Je hoeft geen kussentje mee te nemen, want je kijkt je ogen uit. Misschien door die 'doezelende' stijl van Aad de Haas verval je niet in gedoezel (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Het kerkje van Wahlwiller gaat terug tot de 11e of 12e eeuw. Mogelijk heeft er al veel eerder een gebedshuis gestaan dat gewijd was aan bisschop Cunibertus van Keulen (590-633). De kerk heet de Cunibertus Kerk. Er zijn voor de kenners nog resten zichtbaar uit de 12e eeuw. In de loop van de jaren doorstond het kerkje veel renovaties. Eind jaren zeventig van de vorige eeuw was het werk van Aad de Haas door het vocht zo aangetast dat zijn werk verloren dreigde te gaan. Er kwam vloerverwarming en in de zijkapellen werden de banken verwarmd.

Het schitterende plafond met de door de rondleider Ruud Direcks gekenschetste 'doezelende' stijl van Aad de Haas (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Het altaar in de bijzondere kleuren van Aad de Haas: donker paarse en blauwe tinten. Jezus sterkft aan het kruis. Opvallend is dat de dwarsbalk ongelijk is en in een V-vorm schuin naar boven staat. Nu valt het nauwelijks op, maar toentertijd was dat afwijkend en revolutionair. In de boog eromheen rouwen vier engelen die op een hoekige wijze zijn geschilderd. De kleuren zijn door Aad de Haas donker gehouden om die merkwaardige transformatie aan te geven van brood en wijn in respectievelijk het lichaam en het bloed van Jezus. Maria, Jezus' moeder die van hem beviel zonder dat ooit een bevruchting door haar man Jozef heeft plaatsgevonden, draagt een bescheiden hoedje zoals de vrouwen droegen toen ze in de periode van de jonge jaren van Aad de Haas naar de kerk gingen. (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

In 1946 begint Aad de Haas met het beschilderen van het kerkje. Vanuit allerlei hoeken komt hij onder vuur te staan. Het schijnt dat de pastoor voordurend weifelde. Die probeerde in al zijn goedheid Aad de Haas bij te sturen want vaak waren de taferelen hem te wild, te wazig of dan weer te groen. 

Paars, geel, groen. Wie heeft ooit zo'n kerk gezien? (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten.)

De kerk werd vanaf 1946 een toeristische attractie. Dat is de kerk nog steeds. In die eerste jaren stond 'voor de kerk een compleet wagenpark van de luxecars der vele bezoekers. In de ogen van veel bezoekers waren het allemaal apetronies, apekoppen en cyclopen. Het was steeds hetzelfde liedje. Wekelijks zaten tientallen mensen op het grasperkje nabij het kerkje met hun boterham om na te lachen over de gekkigheid' (ontleend aan De Groene). 

De ruiters zijn vier symbolen, maar ik ben vergeten wat rondleider Ruud Direcks erover zei. Rechts zou de koning zijn, vervolgens de soldaat, maar dan... (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

De fellowshipcommissie, die de rondleidingen door Wahlwiller en Banholt heeft georganiseerd en heeft moeten wachten tot Vastentijd, in conclaaf (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Zorgacademie Parkstad

Mr. Mark Liedekerken, programmamanager van de zorgacademie Parkstad Limburg, tijdens zijn lezing voor Rotaryclub Heerlen op 20 maart 2013. Zijn profiel en cv staan uitgebreid op LinkedIn (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Mark Liedekerken legt uit dat de zorgsector in Nederland één van de grootste werkgevers is. Door de demografische ontwikkelingen in Nederland en met name in Limburg krijgen we op korte termijn te maken met personele tekorten in deze sector. In krimpgebied Parkstad zal de komende vier jaar alleen al een personeelstekort zijn van ongeveer 8% (1.000 fte). De situatie in Zuid-Limburg is nijpend want het grootste tekort wordt verwacht in de MBO/HBO zorgberoepen.
De Zorgacademie is opgezet om dit dreigende tekort aan zorgpersoneel af te wenden. De Zorgacademie is een samenwerkingsverband tussen Arcus College, Atrium Medisch Centrum, Hogeschool Zuyd, Mondriaan, Sevagram (namens een groot aantal regionale partners) en Open Universiteit. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door subsidies van de Provincie Limburg, Parkstad Limburg en Het Platform Beroepsonderwijs. 

Mark Liedekerken (Foto: J. von Grumbkow)

De partners van de Zorgacademie ondersteunen zorginstellingen bij het inrichten van een toekomstbestendig strategisch personeelsbeleid. Dwz. ondersteuning bij de planning welk personeel voor de komende 3 tot 5 jaar nodig is en om de opleiding van huidig en nieuw personeel hierop af te temmen. Er wordt gebruik gemaakt van blended learning (combinatie van leren van achter de PC en groepsbijeenkomsten) en praktijk leren. Ook elders verworven competenties (EVC) worden gebruikt om na te gaan waar deelnemers in opleidingstrajecten kunnen instappen. Verder worden de deelnemers ingevoerd in de ontwikkelingen in de zorginnovatie.

Mark Liedekerken (Foto: J. von Grumbkow)

Jan Stoot wijst op het debacle van de megalomane fusie waaruit thuiszorggigant Meavita ontstond waarbij vooral gedacht is aan allerlei moderne apparatuur van de cliënten om zorg op afstand te realiseren, die echter met deze apparatuur niets konden. De oorspronkelijke fusiepartners waren financieel gezond. Het bedrijf had een eigen vermogen van 80 miljoen en 20.000 medewerkers. Twee jaar na de fusie was ze failliet en duizend mensen waren zonder werk. Daarom is het goed om meer stapsgewijs, vanuit de vraag te werken en in samenwerkingsverbanden, hetgeen beaamd wordt door Hans de Veen en Mark Liedekerken. Met name de samenwerking en niet meteen grootschalig aan de slag gaan, is kenmerkend voor de aanpak van de zorgacademie.

Kerkje van Wahlwiller (1): licht en vruchtbaarheid

Het licht valt scherp naar binnen (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Ruud Direcks leidde op 7 maart 2013 een groepje leden van Rotary Heerlen rond in het bijzondere kerkje van Wahlwiller dat geheel beschilderd is door Aad de Haas (1920-1972). Aad de Haas maakte houten panelen met daarop twee kruiswegstaties meer dan de gebruikelijke veertien staties. Hij had zich niet verrekend: de laatste extra statie gaat over de verrijzenis. Hij wilde dat het binnen vallende licht scherp op deze extra statie zou vallen, zodat daar het accent kwam van heel de lijdensweg. De eerste statie was het verraad van Judas. De Tweede Wereld oorlog was net achter de rug. Hij had verraad meegemaakt. Ik heb die eerste statie niet kunnen ontdekken in het kerkje en en neem aan dat deze niet geplaatst is. 

De 16e kruiswegstatie van Aad de Haas. In het kerkje valt het licht er sterk op. Schilders hebben iets met licht. Ruud Direcks vertelde ons: Jezus verrijst hier uit zijn graf. Aan de bomen zie je schuchter de eerste nieuwe bladeren groeien. Uit het graf komen al de eerste prille scheuten. In de voorgaande kruiswegstatie werd Jezus in de vorm van een levensgrote graankorrel begraven. Terwijl hij nu omhoog rijst, groeien de nieuwe plantjes uit deze korrel omhoog. Zij symboliseren de vruchtbaarheid en het nieuwe leven. Voor Aad de Haas was de verrijzenis het belangrijkste, terwijl de gebruikelijke reeksen staties dit laatste beeld juist vergeten. Zonder die opstandig zou de lijdensweg vrij zinloos zijn geweest. Daarom hangt deze laatste statie op die plaats in de kerk. Daar waar de lichtval het mooist en het helderst zou zijn (FotoJ. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Jezus is zodanig ingebakerd in een lijkwade dat zijn stoffelijk overschot op een graankorrel gelijkt. Daarmee symboliseert Aad de Haas het leven, de vrucht en de groei, waaruit later weer het eeuwige leven zou oprijzen. Op het moment dat Aad de Haas hiermee bezig was en deze ideeën had, was hij 26 à 27 jaar (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Sjef Hutschemakers (Banholt) heeft net als zijn collega Aad de Haas veel met licht. Hij zei zondag 17 maart 2013 iets over astraal licht dat hij had proberen te vangen. Schilders zijn in hun atelier altijd bezig met licht. Hun ateliers hebben vaak ramen op het noorden om te voorkomen dat zonlicht in de ruimte valt. Door rechtstreeks zonlicht ontstaan slagschaduwen, verschillen in intensiteit door een steeds veranderende hoek van lichtinval. Maar voor een kerk kan die lichtinval niet sterk genoeg zijn, waar deze ook vandaan komt. Het licht verbeeldt de opstanding van Jezus. Deze opstanding is een wezenlijk onderdeel van degenen die het Christelijk geloof zijn toegedaan. Volgens het verhaal was het graf leeg, terwijl Jezus daar wel begraven was. Een tweede bewijs zou zijn dat Jezus na zijn overlijden aan zijn volgelingen verscheen. 

Het licht, nu weerkaatst door de grijze hoofden van de aanwezigen (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Een wetenschappelijk bewijs van uittredingen is niet gevonden. Sommige wetenschappers veronderstellen dat het gaat om een bijkomend verschijnsel van een verstoorde functie van de temporale kwab. Door elektrische prikkeling van de gyrus angularis kunnen gevoelens van uittreding bij epilepsiepatiënten worden opgewekt. Een buiten-lichamelijke gewaarwording zou mogelijk kunnen ontstaan wanneer onze hersenen niet langer in staat zijn om de zelfwaarneming, de tastzin, het gezichtsvermogen en de evenwichtszin met elkaar te integreren. Maar ja, wat moet je met al die veronderstellingen? Bovendien gaat het niet om een uittreding van de ziel, het hele lichaam zelf is opgestegen.

Fleur Frumau staart met verwondering naar de prachtige lichtinval die vanuit dat raam precies de kruiswegstatie met de verrijzenis verlicht. Ditte Merle heeft meer oog voor het licht van de camera (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Kortom, met Pasen memoreren we de totale verrijzenis uit het graf. Dus lichaam plus ziel, want lichaam en ziel zijn twee aspecten van een en het zelfde. Met Pasen is het vasten afgelopen. Volgens de katholieke traditie verbiedt de kerk het eten van eieren tussen Aswoensdag en Pasen (periode van vasten). Deze eieren worden pas met Pasen verorberd. Oude eieren worden gebruikt voor versiering. Katholieken brachten manden vol eieren naar de kerk om te laten zegenen. Voor onze vier kippen (Kakel, Witje, Kuifje en Kuiken) komt het goed uit want ze beginnen, na de winterstop, inmiddels weer aardig te leggen. Dadelijk wacht ons weer een mooi stapeltje eieren, want 40 dagen zonder ei? Net zoals het licht... een eitje hoort erbij.

Kerkje van Banholt (3): Virtuele tour

(Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten)

De eerste van de reeks van veertien zogenoemde kruiswegstaties van Sjef Hutschemakers in het kerkje van Banholt waar een select gezelschap van Rotaryclub Heerlen zondag 17 maart 2013 in processie langs trok. Het is de bedoeling dat je langs veertien wandplaten loopt, welke elk een scène afbeeldt waarin Jezus in zijn laatste uren belandde. Het is een didactische oefening in godsdienstigheid. De eerste wandplaat verbeeldt het uitspreken van de doodstraf in het gerechtsgebouw door een rechter die na afloop zijn handen wast. Dit is de bekende Pontius Pilatus. Het zogenoemde Pontius Pilatussyndroom uit mijn vakgebied gaat over "resistance to change". Schrijvers van nota's hebben een weerstand om in een eenmaal geschreven nota veranderingen aan te brengen. Ook schrijvers ergeren zich aan redacteuren die in hun teksten gaan knoeien. Pilatus wilde volgens de historie de teksten van het vonnis niet meer wijzigen. Een weerstand die dus meer voorkomt.

(Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten)

In een van de laatste wandplaten wordt de veroordeelde op een pijnlijke manier met een vrij modern mokertje en een roestige spijker aan het kruis genageld, hetgeen in die tijd gebruikelijk was. De veroordeelde draagt inmiddels de doornenkroon die eerder was afgeleverd door een engel langs een astrale lichtstraal, door Sjef Hutschemakers op de rechter muurschildering van het kerkje van Banholt verbeeld (klik hier). De ter doodveroordeelde moet zelf alle attributen die gebruikt zullen worden om de straf te voltrekken, na het toevoegen van enige pijnlijke zweepslagen, meezeulen. Dat leidt tot een struikelpartij. 

(Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten)

Langs de kant van de weg staat zijn moeder. Dat vergroot het dramatische element. Een omstander, die net terugkomt van zijn werk op een boerenbedrijf, steekt een helpende hand toe. De Fellowshipcommissie heeft enkele jaren moeten wachten voordat zij deze processie kon organiseren, zoals de voorzitter van de commissie mij meedeelde. De beste tijd om dat te doen is de zogenoemde Vastentijd. Gedurende veertig dagen dien je zuinigjes te eten. Dat begint met Aswoensdag en eindigt met Pasen. Je hoeft geen somber gezicht te trekken. Het is voldoende als je berouwvol nadenkt over je eigen zonden wanneer je langs die wandplaten loopt. De Islam vast minder dan veertig dagen, namelijk een maand (Ramadan). In de natuurgeneeskunde wordt vasten het hele jaar door aanbevolen. Medisch schijnt vasten niet onverantwoord te zijn; bij bepaalde personen kan het echter leiden tot anorexia. 

Voordat we in processie naar Banholt gingen, trakteerde de Felloshipcommissie ons op een stevige vlaai in Café I Gen Durp. Na afloop van de processie gingen sommigen, behalve uw blogger, nadat hij het idee achter het Vasten had begrepen en de wandplaten moest verwerken, nog flink buffelen in Brasserie 't Voshoes in Banholt. (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

(Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten)

Op een andere wandplaat van Sjef Hutschemakers neemt een vrouw het zweet af van het hoofd van de veroordeelde. De zweetdoek is later terug gevonden met daarin een duidelijke afdruk van het gezicht van de veroordeelde. De veroordeelde zet de struikelpartij voort. Langs de weg staan enkele huilende vrouwen, waarschijnlijk uit zijn kennissenkring, maar de veroordeelde voegt hen bitter iets toe als: "ween maar over jezelf, dames" om weer te struikelen. Voordat hij eindelijk op een heuvel hangt, verdelen de uitvoerders van het vonnis de kledij van de veroordeelde. Ze trekken deze kledij tamelijk ruw van het lichaam. Het uittrekken wordt bemoeilijkt doordat, zoals Sjef Hutschemakers verbeeldt, de veroordeelde zijn handen stevig gevouwen houdt. Echt meehelpen doet hij niet, hetgeen te begrijpen is.

(Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten)

Na ophanging en overlijden wordt het lijk van het kruis gehaald en vindt de begrafenis plaats. Naar verluid is ook het bloed van Jezus opgevangen en in een kelk ergens naar toe gebracht. Alles is weergegeven in veertien bedrijven. Door langs deze wandplaten te lopen kan men het lot overdenken. Het is de bedoeling om bij bepaalde wandplaten langer stil te staan om een gebed te zeggen. Het is een pelgrimage in het klein en voert de kijker virtueel langs allerlei plaatsen in Jerusalem, terwijl hij of zij in feite vrij comfortabel een tiental meters aflegt tijdens zijn of haar oefening in religiositeit. Vrolijk word je er niet van, maar de wandplaten en het verhaal zijn schitterend!

Kerkje van Banholt (2): kerk in opwaartse beweging?

Overzicht van de lila kerk van Banholt met op de voorgrond de schilder van al deze pasteltinten: Sjef Hutschemakers (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Sjef Hutschemakers gebruikt veel blauw en lilakleuren in zachte pasteltinten zoals die van hortensia’s. Het zijn gedempte kleuren. Hij is gefascineerd door licht. Het licht dat hij in zijn muurschilderingen laat vallen zou het bovennatuurlijke licht zijn dat in de wereld komt. Bovennatuurlijk wil zeggen dat het boven de natuur staat en niet empirisch onderzoekbaar, dus misschien een zinsbegoocheling zou zijn. Maar het licht dat ik vandaag zie is echt licht.

Op de muurschildering rechts verbeeldt Sjef Hutschemakers het laatste avondmaal. Twee engelen met grote vleugels komen langs de astrale lichtbundel naar beneden. De linker komt alvast het kruis brengen en de rechter engel bezorgt de doornenkroon. Rechts beneden zijn nog net in donkergroene pasteltint de twee opgeheven handen van Judas te zien (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

De bedoeling is dat de aanwezigen in de kerk door de sfeer en de kleuren opgetild worden richting gelukzalige gebieden. Sjef Hutschemakers heeft de kerkbanken van Banholt een sausje gegeven om ze etherisch en minder aards te maken, zodat wie er gaat zitten lichter en ijler wordt en al een beetje aan het opstijgen is. Daardoor geeft dat volgens hem een zetje om te gaan bidden. Van aardse kleuren word je neergedrukt. Dat moet niet te veel gebeuren. Sjef Hutschemakers hoopt met de kleuren de kerk een opwaartse beweging te geven. Maar een hele kerk omhoog tillen...? Hoewel, nooit geschoten of gebeden, altijd mis.

De muurschildering van Sjef Hutschemakers links in de kerk van Banholt. Ook hier weer een forse straal astraal licht en veel pasteltinten. Zijn muurschilderingen zijn zo gemaakt dat er weinig perspectief in zit, want de kerk moet klein blijven en niet door een perspectivistische werking kunstmatig vergroot worden. Klein maar fijn (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

In de muurschildering links in de kerk van Banholt valt een straal licht. Deze heeft de bedoeling om de opstijgende kracht verder te versterken, waardoor Jezus, ondersteund door de trompetten van de twee engelen die eerst het kruis en de doornenkroon afleverden, nu als het ware omhoog getrompetterd wordt.

De gelijkenis viel mij op tussen (ik vermoedde) Jozef, de man van Maria, aan de ene kant en Sjef Hutschemakers aan de andere kant. Deze dubbelganger bleek Sint Gerlachus te zijn. Dat was een bekende Limburgse kluizenaar die in een holle eik woonde. Men dacht dat hij in die eik op een berg goudstukken sliep. De bisschop kon de goudstukken goed gebruiken (wie niet?) en liet de eik omhakken. Dat eikenhout is later weer gebruikt bij de bouw van een klooster. Zand uit of nabij zijn graf heeft een genezende waarde, en werkt met name bij bepaalde veeziektes. Ik zei tegen Sjef Hutschemakers dat het zijn tweelingbroer had kunnen zijn. Dat noopte Sjef Hutschemakers om liefdevol over de bol van de dubbelganger te aaien. Enige tijd geleden had deze dubbelganger andere kleren aan. Op een dag kwam er een negroïde man in de kerk, trok de kleren van de dubbelganger uit, verwisselde deze voor zijn eigen kleren, wandelde weg en is nooit meer teruggezien. Was dit een teken? Van wat? Wie zou dat geweest zijn? Zou Hij het geweest zijn...? (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten.)

Overzicht van de kerk van Banholt met enkele aanwezigen in afwachting van Sjef Hutschemakers. De aanwezige vooraan lijkt in gebed verzonken, in tegenstelling tot de familie daarachter die kijkt nogal profaan de lens in (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Op de overzichtsfoto zien we rechts nog net een paar prachtige glas-in-loodramen. Als glazenier ergert Sjef Hutschemakers zich aan deze ramen. Hij hoopte ooit op een aardbevinkje. 'Maar zo mag ik niet denken', zei hij zichzelf als een goed katholiek bestraffend. Hij voelt zich ondergeschikt aan de kerk en niet aan de kunst. Sjef Hutschemakers: aanspraken van de kunst moet je ondergeschikt maken aan de kerk, als je althans religieus wil werken. Hoe is de relatie kerk en kunst? We hadden net in Wahlwiller de kerk van Aad de Haas bekeken. Ook een religieus mens: het is maar hoe je naar religie en kunst kijkt.

Sjef Hutschemakers en de voorzitter van de Fellowshipcommissie vlak voordat de uitleg en rondleiding begon (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Aan het einde van de rondleiding overhandigt Jan Stoot een mandje met gezonde etenswaren en een CD van Wiel Knipa (Heerlense zanger van carnavalskrakers). Sjef Hutschemakers is uiterst bescheiden, leeft sober en drinkt geen wijn. Als je te veel eet, word je slaperig. Hij wil werken en dat gaat beter met een beetje honger, zo zei hij. Hij is een kunstenaar met weinig dorst en een beetje honger (Foto: J. von Grumbkow; klik om te vergroten).

Kerkje van Banholt (1): vertrouw op mij

Wie vertrouwt op Marcus Vankan durft zelfs de kerk van Banholt binnen te lopen. De bewoners van Banholt hebben die kerk zelf gebouwd om zich te bevrijden van het juk van het naburige Mheer. Ze bakten lemen brikken. Ze timmerden dat het een lust was. Ze huurden een oud-katholiek priester om rituelen en wonderen te voltrekken. Volgens Sjef Hutschemakers moet je met de bewoners van Banholt geen ruzie krijgen. Er is zelfs geschoten. De kerkdeuren werden met dikke planken gebarricadeerd. Dat hij de kerk in lila tinten schilderde, beschouwen sommigen als een wonder. Sjef had dat zijn moeder op haar sterfbed beloofd. Ja, wat doe je dan? Voor alle zekerheid hadden we Marcus Vankan bij ons en vertrouwden dat zijn aanstekelijke lach ons beschermen zou. En zo geschiedde...

Uitnodiging: 16 maart 20:00 uur Feestelijke avond

Rotaract Club Parkstad heet de leden van de Rotaryclub Heerlen van harte welkom op haar 5de editie van de Bourgondische Avond. De avond staat in het teken van "The Roaring Twenties". Ontvangst met glaasje Prosecco gevolgd door hapjes. Een jazz-band zorgt voor entertainment. Er is een Tombola met prijzen. De opbrengst van deze avond komt ten goede van het Verpleegkundig kinderdagverblijf ZigZag te Kerkrade. Locatie: De Spiegelzaal, Tulip Inn Hotel Heerlen, Wilhelminaplein 17 (voormalig Hotel Max). Kaartprijs: € 25,- Inschrijving via de website Rotaractparkstad.nl  en via Facebook.